Σερ Μπόμπι Τσάρλτον: Ο τελευταίος… «μπέμπης»

Πώς να αισθανθώ βλέποντας ότι εγώ δεν έχω πάθει τίποτα και οι φίλοι μου είναι νεκροί; Αυτή η σκέψη περνά κάθε μέρα της ζωής μου από το μυαλό μου. Δεν πιστεύω ότι ήμουν τυχερός ή κάτι παρόμοιο. Αυτό που με απασχολεί είναι το εξής ερώτημα: πώς γίνεται εγώ να είμαι εντάξει και οι υπόλοιποι να είναι νεκροί. Γι’ αυτό αισθάνομαι ένοχος ακόμη και τώρα”.

6 Φεβρουαρίου 1958

Ώρα 3.02

Το τσάρτερ τύπου «Elizabeth», αεροσκάφος των βρετανικών αερογραμμών της BEA (British Airways), επιχειρεί για 3^η φορά να απογειωθεί από το αεροδρόμιο του Μονάχου με προορισμό το Μάντσεστερ της Αγγλίας. Σε μία από τις μπροστινές θέσεις του κάθεται ο 21χρονος ταλαντούχος ποδοσφαιριστής της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, Μπόμπι Τσάρλτον. Με πρωταγωνιστή τον ίδιο, οι «Μπέμπηδες», μία ημέρα πριν, είχαν αποσπάσει ισοπαλία (3-3, 2 γκολ του Τσάρλτον στο 30’ και στο 31’) από τον Ερυθρό Αστέρα στο Βελιγράδι για τα προημιτελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών (σεζόν 1957/58) και σε συνδυασμό με τη νίκη με 2-1, στο πρώτο ματς, είχαν πάρει την πρόκριση για την επόμενη φάση.

Ώρα 3.04

Το αεροπλάνο προσκρούει στον φράχτη του αεροδρομίου και βγαίνει στο δρόμο. Καταστρέφει ό,τι βρίσκει στο διάβα του και παίρνει φωτιά… Η πτήση της επιστροφής στην πατρίδα, Βελιγράδι-Μόναχο-Μάντσεστερ, έμελλε να είναι για πολλούς επιβαίνοντες η τελευταία… Ο τερματοφύλακας της ομάδας, Χάρι Γκρεγκ, διατηρεί τη συνείδηση και την ψυχραιμία του, αρπάζει δύο συμπαίκτες του, τον Μπόμπι Τσάρλτον και τον Ντένις Βάιολετ και τους σύρει εκτός του αεροσκάφους, φοβούμενος ενδεχόμενη έκρηξη. Αυτή του η ενέργεια απεδείχθη σωτήρια…

 

Σήμερα, κάτι λιγότερο από 55 χρόνια μετά, ο τελευταίος επιζών της ομάδας εκείνης, καθώς και όλης της «φουρνιάς» των «Μπέμπηδων του Μπάσμπι», είναι ο Σερ Μπόμπι Τσάρλτον. Ο ζωντανός θρύλος των «Κόκκινων Διαβόλων», του βρετανικού, αλλά και παγκόσμιου ποδοσφαίρου, που κόσμησε τα ποδοσφαιρικά γήπεδα έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, όποτε και σταμάτησε την πλούσια καριέρα, πριν μερικές ημέρες, την 11^η Οκτωβρίου του 2022 γιόρτασε τα 85^α γενέθλιά του.

Η καριέρα του πλούσια και γεμάτη ρεκόρ και τρόπαια. Οι αριθμοί «μιλούν» από μόνοι τους: 3 πρωταθλήματα Αγγλίας, 1 Κύπελλο Αγγλίας, 1 Κύπελλο Πρωταθλητριών, 1 Παγκόσμιο Κύπελλο, 1 Χρυσή Μπάλα και πολλές άλλες ατομικές και συλλογικές διακρίσεις οι οποίες έχουν γραφτεί με «χρυσά γράμματα» στα… κιτάπια της βρετανικής και παγκόσμιας ποδοσφαιρικής ιστορίας.

1937-1955: Σίσσυ, Τζάκι και… Ματ

Όλα ξεκίνησαν το μακρινό 1937. Την 11^η Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς, στο Άσινγκτον της κομητείας Νορθάμπερλαντ, στη Βορειοανατολική Αγγλία, η Σίσσυ Τσάρλτον, λάτρης του ποδοσφαίρου και μέλος της «ποδοσφαιρομάνας», οικογενείας Μίλμπερν, έφερε στον κόσμο ακόμα ένα αγοράκι, δύο χρόνια μετά τη γέννα του πρώτου της γιου. Ο Τζάκι και ο Μπόμπι, που το 1966 έμελλε να γίνουν τα πρώτα αδέλφια που «σηκώνουν» Παγκόσμιο Κύπελλο, διδάχθηκαν από μικρή ηλικία πως να παίζουν ποδόσφαιρο και να φροντίζουν τους εαυτούς τους, από τη μητέρα τους. Ο ξάδελφός της, Τζάκι Μίλμπερν, θεωρείται θρύλος της Νιούκαστλ και από το 1945 έως το 1957, είχε γίνει ο πρώτος σκόρερ στην ιστορία της, με 201 γκολ σε 399 επίσημους αγώνες, ρεκόρ που ξεπεράστηκε από τον Άλαν Σίρερ, το Φεβρουάριο του 2006.

Αναπόφευκτο ήταν ο νεαρός Μπόμπι, να ονειρεύεται να διαπρέψει στο χώρο του ποδοσφαίρου με τις «Καρακάξες», έχοντας ως πρότυπο τον θείο του, ενώ παράλληλα θαύμαζε τον Στάνλεϊ Μάθιους, ο οποίος του δίδαξε, αργότερα, πως να θέτει του αμυντικούς εκτός ισορροπίας και να εκμεταλλεύεται τους κενούς χώρους στο χορτάρι. Σε ηλικία μόλις 15 ετών, εντάσσεται στα τμήματα υποδομών της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, μετά από πρόταση του ανιχνευτή ταλέντων της ομάδας, Τζο Άρμστρονγκ, ο οποίος τον εντόπισε σε σχολικό αγώνα. Τον Φεβρουάριο του 1953 γίνεται μέλος της ομάδας νέων και έναν χρόνο αργότερα (Οκτώβριος 1954), έχοντας κατακτήσει το FA Youth Cup, προβιβάζεται στην α’ ομάδα υπό τις οδηγίες του Ματ Μπάσμπι. Ο τελευταίος του πρότεινε να τελειώσει τη στρατιωτική του θητεία και έπειτα να γυρίσει στους «Κόκκινους Διαβόλους», απαλλαγμένος από κάθε είδους εξωαγωνιστικές υποχρεώσεις… Έτσι κι έγινε!

1956-1958: Από το ονειρικό ντεμπούτο στην ανείπωτη τραγωδία

Στις 6 Οκτωβρίου του 1956, ο 19χρονος -τότε- Μπόμπι Τσάρλτον, έβγαινε από το Ολντ Τράφορντ θριαμβευτής, καθώς στο παρθενικό του παιχνίδι με την πρώτη ομάδα της Γιουνάιτεντ, είχε βρει δύο φορές δίχτυα (32’, 37’) και είχε συμβάλει τα μέγιστα -παρότι έπαιξε με γυρισμένο αστράγαλο- στη νίκη της ομάδας του με 4-2 επί της Τσάρλτον Αθλέτικ, μπροστά σε περισσότερο από 40 χιλιάδες κόσμο. Έκτοτε «βαφτίστηκε… Μπέμπης»!

«Ο Μπάσμπι με ρώτησε αν ήμουν έτοιμος, καθώς αντιμετώπιζα πρόβλημα τραυματισμού. Σε καμία όμως των περιπτώσεων δεν θα μπορούσα να ομολογήσω πως πονάω, οπότε σταύρωσα τα δάχτυλά μου και απάντησα πως είμαι έτοιμος» 

Ουσιαστικά, το προσωνύμιο «Μπέμπηδες» -έμπνευση του δημοσιογράφου της Manchester Evening News, Φρανκ Νίκλιν, αφορούσε εκείνους οι οποίοι είχαν αποκτηθεί από τον -τότε- σκάουτερ της Μάντσεστερ, Τζο Άρμστρονγκ, είχαν προπονηθεί από τον βοηθό προπονητή Τζίμι Μέρφι και αργότερα προβιβάστηκαν από τις ακαδημίες στην πρώτη ομάδα, στα χέρια του τεχνικού-θρύλου, Ματ Μπάσμπι. Μόλις τη δεύτερη σεζόν τους στο νεοσύστατο -τότε- Κύπελλο Πρωταθλητριών, οι «Κόκκινοι Διάβολοι», οι οποίοι την προηγούμενη χρονιά είχαν φθάσει στα ημιτελικά, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τον Ερυθρό Αστέρα για τα προημιτελικά της διοργάνωσης, έχοντας αποκλείσει Σάμροκ Ρόβερς και Ντούκλα Πράγας. Έπειτα από νίκη με 2-1 στο πρώτο ματς του «Ολντ Τράφορντ», η Γιουνάιτεντ, ταξίδεψε στο Βελιγράδι για το δεύτερο σκέλος. Η συνέχεια γνωστή… Το ταξίδι αυτό, ήταν πολλά μέλη της ομάδας το τελευταίο. Όχι όμως για τον Τσάρλτον, ο οποίος υπέστη μόνο ήπιες κακώσεις και νοσηλεύτηκε για μερικές ημέρες στο νοσοκομείο.

*Για την ιστορία, η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, αγωνίστηκε στα ημιτελικά κόντρα στη Μίλαν, με παίκτες από τις ακαδημίες και αποκλείστηκε με συνολικό σκορ 5-2 (8/5/1958, Ολντ Τράφορντ, Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ-Μίλαν 2-1 & 14/5/1958, Σαν Σίρο, Μίλαν-Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ 4-0).

1958: Αναγέννηση από τις στάχτες

Το να βιώσει κανείς μία αεροπορική τραγωδία στα 21 του χρόνια, στην οποία πεθαίνουν δίπλα του 8 φίλοι και συνεργάτες του, σίγουρα χρειάζεται ιδιαίτερη διαχείριση ψυχολογικά και σωματικά. Για τον Μπόμπι Τσάρλτον, καταλυτικό ρόλο στη συναισθηματική του ανάκαμψη διαδραμάτισε η οικογένεια και ιδιαίτερα η μητέρα του.

Η Σίσσυ Τσάρλτον, η οποία την περίοδο εκείνη ανάρρωνε από μαστεκτομή στην οποία είχε υποβληθεί λίγο καιρό νωρίτερα, έμαθε πως ο γιος της είχε επιβιώσει από έναν δημοσιογράφο, ο οποίος εργαζόταν σε ένα τοπικό πρακτορείο ειδήσεων. Παρά την ρητή απαγόρευση των γιατρών της να ταξιδέψει έως τη Γερμανία, στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν ο Μπόμπι και τις χιονοθύελλες, που είχαν αναγκάσει λεωφορεία και τρένα να διακόψουν τα δρομολόγιά τους, η θαρραλέα μητέρα, «οπλισμένη» με περίσσια αποφασιστικότητα, επιβιβάστηκε σε ένα φορτηγό το οποίο διένειμε εφημερίδες, με σκοπό να μεταβεί στο Μάντσεστερ, ώστε να βοηθήσει όπου χρειαζόταν.

Για το επόμενο διάστημα, όσο ο Μπάσμπι χαροπάλευε στο ίδιο νοσοκομείο, όπου είχε διακομιστεί και ο Τσάρλτον, η Σίσσυ πίσω στο Μάντσεστερ, βοηθούσε τον Τζίμυ Μέρφι, να μαζέψει τα… κομμάτια της ομάδας. Ο Μέρφι, επί χρόνια (1946-1989), αποτελούσε ένα από τα πιο σημαντικά «γρανάζια» της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Από βοηθός προπονητή και γυμναστής έως προπονητής της δεύτερης ομάδας και σκάουτερ, διετέλεσε σημαντικό έργο. Την ημέρα της τραγωδίας ο Μέρφι δεν ταξίδεψε με την ομάδα στο Βελιγράδι, καθώς, όντας παράλληλα προπονητής της εθνικής ομάδας της Ουαλίας, έπρεπε να βρίσκεται στο Κάρντιφ, όπου οι Βρετανοί αντιμετώπιζαν το Ισραήλ.

Μόλις 15 ημέρες μετά την τραγωδία, ο Μπόμπι Τσάρλτον επέστρεψε στο σπίτι του, όπου πέρασε μερικές εβδομάδες με την οικογένειά του. Όταν έφθασε στο Λονδίνο, ο αδελφός του Τζακ, -παρότι η Λιντς, στην οποία αγωνιζόταν τότε, δεν του έδωσε άδεια- έσπευσε μαζί με τη σύζυγόςτου, Πατ, να βοηθήσει τον αδελφό του, μετέφεροντάς τον με το αμάξι στο σπίτι. Κατά την παραμονή του στο Άσινγκτον, μόλις 20 ημέρες μετά την τραγωδία, πέθανε ο κολλητός του φίλος Ντάνκαν Έντουαρντς. Η Σίσσυ προσπάθησε η είδηση του θανάτου του να μη γίνει γνωστή στον γιο της. Βλέποντας την, ο Μπόμπι κατάλαβε ότι κάτι του έκρυβε και την ανάγκασε να του γνωστοποιήσει τα δυσάρεστα νέα.

Remembering those we lost on that fateful day in Munich, 64 years ago.#FlowersOfManchester 🌹

— Manchester United (@ManUtd) February 6, 2022

Το επόμενο διάστημα ήταν δραματικό για τον ίδιο και την οικογένεια του. Καθημερινά, δημοσιογράφοι βρίσκονταν έξω από το σπίτι του για δηλώσεις, με τον ίδιο να αρνείται πεισματικά να μιλήσει στα Μέσα. Τότε ήταν που η μητέρα τού θύμισε πως όταν ήταν μικρός ονειρευόταν να γίνει δημοσιογράφος, ελπίζοντας να τον πείσει. Μα, αφού έδωσε την πρώτη του συνέντευξη, ανακοίνωσε πως σταματά το ποδόσφαιρο. Καταλυτικό ρόλο στο να αλλάξει αυτή του την απόφαση διαδραμάτισε η μητέρα του, τα γράμματα που του έγραφε διαρκώς ο Τζίμυ Μέρφι, αλλά και ο οικογενειακός γιατρός, δρ ΜακΦέρσον.

Η φημολογία πως ο σύλλογος θα αποσυρόταν από όλους τις διοργανώσεις ήταν έντονη. Παρόλα αυτά, με αναπληρωματικούς παίκτες, ποδοσφαιριστές από τη δεύτερη ομάδα και τους Γκρεγκ, Φουλκς και Τσάρλτον, οι οποίοι είχαν επιστρέψει, ο Μέρφι κατάφερε να οδηγήσει την ομάδα στον τελικό του Κυπέλλου, όπου ηττήθηκε από την Μπόλτον.

1959-1965: Ανοικοδόμηση με υπογραφή… Μπάσμπι

Την επόμενη σεζόν από την τραγωδία, ο Τσάρλτον το πήρε… προσωπικά. Με 29 γκολ βοήθησε τη Γιουνάιτεντ να ανταγωνιστεί την Γουλβς, για το αγγλικό «στέμμα» του πρωταθλητή, τερματίζοντας στην 2^η θέση. Το πρώτο βήμα είχε γίνει… Στη συνέχεια, ο αρχιτέκτονας των «Μπέμπηδων», Ματ Μπάσμπι, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, έφερε στο «Ολντ Τράφορντ» παίκτες (Ντένις Λόου και ΠατΚρέραντ), ενώ γαλούχησε και νεαρούς ποδοσφαιριστές, όπως ένας νεαρός από το Μπέλφαστ με άπλετο ταλέντο, που άκουγε στο όνομα Τζορτζ Μπεστ!

Το 1963 η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ κατέκτησε τον πρώτο τίτλο της μετά την τραγωδία του Μονάχου. Στις 25 Μαΐου με μπροστάρη τον Μπόμπι Τσάρλτον και σκόρερ τους Λο (30’) και Χερντ (57’, 85’), υπέταξε στο Γουέμπλει, μπροστά σε 100 χιλιάδες φιλάθλους, τη Λέστερ (3-1), κατακτώντας το FA Cup.

Όλα βρίσκονταν στην τελική ευθεία για την πλήρη καταξίωση του Μπόμπι Τσάρλτον, η καριέρα του οποίου βρισκόταν σε ανοδική πορεία και έμελλε να απογειωθεί λίγα χρόνια αργότερα. Έπειτα από τη 2^η θέση στο αγγλικό πρωτάθλημα του 1964, οι «Μπέμπηδες» αναδείχθηκαν πρωταθλητές Αγγλίας, για 6^η φορά στην ιστορία τους, το 1965, υπερτερώντας της Λιντς -με την οποία ισοβαθμούσαν στην κορυφή με 61 βαθμούς- στη διαφορά τερμάτων.

1966-1970:

Την επόμενη χρονιά είχε έρθει η ώρα του να αποδείξει πως είναι ικανός να διαπρέψει, πέραν της Γιουνάιτεντ, και με την εθνική Αγγλίας. Εν έτει 1966, ο Μπόμπι Τσάρλτον, ορμώμενος από τη θέση του επιθετικού μέσου και έχοντας στο πλευρό του αξιόλογους συμπαίκτες, «κομμένους και… ραμμένους» στα μέτρα του, έφτασε στην υψηλότερη κορυφή του παγκοσμίου ποδοσφαίρου κατακτώντας το Μουντιάλ, στη γενέτειρά του, την Αγγλία!

«Η Αγγλία μας νίκησε το 1966 επειδή ο Μπόμπι Τσάρλτον ήταν λίγο καλύτερος από εμένα»

Φραντς Μπεκενμπάουερ

Στο μεγάλο τελικό και αφού προηγουμένως τα «Λιοντάρια» είχαν αποσπάσει θετικά αποτελέσματα στα παιχνίδια με αντιπάλους τις: Ουρουγουάη, Μεξικό, Γαλλία, Αργεντινή και Πορτογαλία, ο Τσάρλτον βρήκε στο… διάβα του τον τεράστιο Φραντς Μπεκενμπάουερ -με τον οποίον αλληλοεξουδετερώθηκαν- και την Δυτικογερμανική «αρμάδα». Το τελικό 4-2 θα έδινε στους γηπεδούχους το βαρύτιμο τρόπαιο για πρώτη και τελευταία φορά στην ιστορία τους και στον… ήρωά μας τη Χρυσή Μπάλα. Μέχρι σήμερα, παραμένει ένας από τους -μόλις- τρεις Άγγλους, στους οποίους έχει απονεμηθεί το εν λόγω βραβείο, το οποίο αποτελεί και τη σημαντικότερη διάκριση για έναν ποδοσφαιριστή σε ατομικό επίπεδο.

Το 1967 η πρωτιά του αγγλικού πρωταθλήματος πέρασε και πάλι στην κόκκινη πλευρά του Μάντσεστερ, ενώ το 1968 -10χρόνια μετά την τραγωδία του Μονάχου- η Γιουνάιτεντ έγινε η πρώτη αγγλική ομάδα που κατακτά το Κύπελλο Πρωταθλητριών, υποτάσσοντας την Μπενφίκα του σπουδαίου Εουσέμπιο με 4-1 στην παράταση. Κι όλα αυτά σε ένα κατάμεστο από 92 χιλιάδες κόσμο, Γουέμπλεϊ…

Η 1η Νοεμβρίου του 1969 αποτελεί ημέρα-σταθμό στη θρυλική καριέρα του Σερ Μπόμπι Τσάρλτον, καθώς στην ισοπαλία με 1-1 απέναντι στη Στόουκ Σίτι στο «Ολντ Τράφορντ», σκόραρε το 211^ο τέρμα του με την «κοκκινοδιαβολική» φανέλα, το οποίο τον ανέβασε στην 1^η θέση των σκόρερ της ομάδας!

Λίγο αργότερα, στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1970, έγινε ο πρώτος -και μέχρι σήμερα ο μόνος παίκτης- που συμμετείχε με την εθνική Αγγλίας σε τέσσερις τελικές φάσεις Μουντιάλ. Το φινάλε… άδοξο, καθώς στα προημιτελικά του θεσμού, κόντρα στη Δυτική Γερμανία, παρότι οι Βρετανοί προηγήθηκαν με 2-0, αντικαταστάθηκε από τον προπονητή της ομάδας, Σερ Αλφ Ράμσεϊ, για να ξεκουραστεί. Η κίνησή του αυτή είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή της Γερμανίας, η οποία στην παράταση πήρε τη νίκη και μαζί την πρόκριση στα ημιτελικά με σκορ 3-2. Έπειτα από τον αγώνα, ο Τσάρλτον αποφάσισε να τερματίσει τη διεθνή του καριέρα σε ηλικία 32 ετών, μετρώντας 106 συμμετοχές και 49 γκολ!

Τα χρόνια που ακολούθησαν και αφού αποχώρησε από την Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ το 1973, αγωνίστηκε ως guest σε ομάδες της Αυστραλίας, όπου με τη στάση, τον επαγγελματισμό και τον χαρακτήρα του εξήγαγε ποδοσφαιρικό πολιτισμό, διοργανώνοντας σεμινάρια και ημερίδες με σκοπό τη διάδοση του αθλήματος στην Ωκεανία.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της πλούσιας καριέρας του, ο 85χρονος -πλέον- Άγγλος δίδαξε ήθος και αποτέλεσε πρότυπο αθλητή και ανθρώπου για τις νέες γενιές. Ένας άνθρωπος πολυεπίπεδος και πολυδιάστατος, που παρά τις ποδοσφαιρικές του ατομικές και συλλογικές διακρίσεις παρέμεινε ταπεινός και αγνός. Ακόμα και μετά την ενσωμάτωσή του στη Γιουνάιτεντ συνέχισε να μαθαίνει την τέχνη του ηλεκτρολόγου, την οποία διδασκόταν όσο ήταν ακόμα έφηβος, ενώ το 1960 στο απόγειο της καριέρας του υπήρξε και σεναριογράφος του διάσημου κόμικ “Roy of the Rovers”, μία ενασχόληση που σπάνια εντοπίζεται σε αθλητές και δη ποδοσφαιριστές! Κατάφερε να επιβιώσει από την τραγωδία του Μονάχου, να ανακάμψει ψυχολογικά και σωματικά και να ηγηθεί των «Μπέμπηδων» και της εθνικής του ομάδας. Σε τέτοιους ανθρώπους απλά… βγάζεις το καπέλο. Μπορεί τα τελευταία δύο χρόνια ο τελευταίος “Μπέμπης του Μπάσμπι” να έχει χτυπηθεί από άνια και να μη θυμάται, τόσο τα καλά, όσο και τα άσχημα που πέρασε, πάντως σίγουρα μία θέση στην καρδιά του δεν ξεχνά…

Έστω και αργοπορημένα…

…Χρόνια Πολλά Σέρ!

Ομαδικές διακρίσεις

Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ

Πρωτάθλημα Αγγλίας: 1956–57 , 1964–65 , 1966–67

Κύπελλο Αγγλίας: 1962–63

Charity Shield: 1956, 1957, 1965, 1967

Ευρωπαϊκό Κύπελλο : 1967-68

FA Youth Cup: 1953–54, 1954–55, 1955–56

Εθνική Αγγλίας

Παγκόσμιο Κύπελλο: 1966

Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα (3η θέση): 1968

British Home Championship: 1958, 1959, 1960, 1961, 1964, 1965, 1966, 1968, 1969, 1970

Ατομικές διακρίσεις

FWA ποδοσφαιριστής της χρονιάς: 1965–66

Χρυσή μπάλα του Παγκόσμιου Κυπέλλου: 1966

Καλύτερη ομάδα Παγκόσμιου Κυπέλλου: 1966, 1970

Χρυσή Μπάλα (Ballon d’Or): 1966

PFA Merit Award: 1974

FWA Tribute Award: 1989

Ομάδα όλων των εποχών του Παγκοσμίου Κυπέλλου: 1994

Football League 100 Legends: 1998

Αγγλικό Ποδόσφαιρο-Hall of Fame: 2002

PFA ομάδα του αιώνα της Αγγλίας (1907 έως 2007)

IFFHS: 10ος καλύτερος παίκτης του 20ού αιώνα

World Soccer (περιοδικό)-Οι σπουδαιότεροι παίκτες του 20ού αιώνα: 12ος

Παίκτης FIFA του αιώνα: 16ος

Δημοσκόπηση UEFA Golden Jubilee: 14ος

Βραβείο Αθλητικής Προσωπικότητας της Χρονιάς του BBC (BBC Sports Personality of the Year Lifetime Achievement Award): 2008

Βραβείο Προέδρου UEFA: 2008

Laureus Lifetime Achievement Award: 2012

Τιμές

Τάγμα Αξίας της FIFA (FIFA Order of Merit): 1984

Διοικητής εξαιρέτου τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (Commander of the Most Excellent Order of the British Empire): 1994

Ιππότης (Knight Bachelor): 1994

Τάγμα του Ανατέλλοντος Ηλίου (4η κλάση): 2012 (Ιαπωνική τιμή)